Son 10 yılda dünyada yaşanan her doğal afet, siyasi veya askeri olay, tarım ve gıdanın stratejik değerini ön plana çıkardı. Ukrayna ile Rusya arasındaki savaş böyle… Hafta başında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında Soçi’de yapılan toplantının stratejik önemi, gıdayla ilgili Tahıl Koridoru Anlaşması’nın gündemde olmasından kaynaklanıyor. onların gündemi.
Tahıl Koridoru Nedir?
İki yıldır gündemde olan Tahıl Koridoru, Türkiye’nin girişimleriyle Rusya ile Ukrayna arasında imzalanan anlaşmaya bağlı olarak tahıl ve diğer gıda ürünlerinin Ukrayna limanlarından dünya pazarlarına güvenli bir şekilde taşınmasını sağlayan bir projedir.
Tahıl Koridoru Anlaşması, partinin bakanları tarafından 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da imzalandı. İmza töreninde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres de hazır bulundu.
120 günlük süreyi kapsayan anlaşmayla ilk sevkiyat 1 Ağustos 2022 itibarıyla başladı. Ancak birkaç kez uzatıldı ve koridor yaklaşık bir yıl açık kaldı.
Yeni bir gelişme var mı?
Soçi’de iki devlet liderinin kapalı kapılar ardında “Tahıl Koridoru” dışında birçok konuyu görüştüğü biliniyor. Ancak koridorla ilgili birkaç tanım süreç açısından değerliydi. Her iki cumhurbaşkanı da “Tahıl Koridoru” tanımı yerine “Tahıl Anlaşması”, “Karadeniz Tahıl Girişimi”, “Karadeniz İşbirliği” gibi tanımları tercih etti. Son olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan eski anlaşmanın devam etmesini temenni ederken, Lider Putin batılı liderlerin sözleriyle yetinmediğini vurguladı.
Konunun Türkiye ve dünyaya bakan yönleri var. Bunun için pandemi öncesi dönemden başlayarak son dört yılda küresel tahıl ve yağlı tohum üretimi ve dış ticaretindeki gelişmelere bakmak gerekiyor.
Herkesin acısı, söylemi farklı: Batılı ülkeler Afrika’daki açlığa işaret ediyor. Ancak Rusya ve Ukrayna onlar için hâlâ en değerli tahıl ve yağlı tohum tedarik yerleri. Ukrayna en değerli gelir kalemi olan tahıl ve yağlı tohumları ihraç etmek istiyor. Rusya, mallarını daha değerli bir şekilde satmak istiyor ve savaş nedeniyle kendisine getirilen kısıtlamaları kırmak istiyor.
Unutulmamalıdır ki Ukrayna ve Rusya, hububat ve yağlı tohumlar açısından Türkiye’nin en değerli iki tedarikçisidir. Türkiye’nin Tahıl Koridoru girişimiyle uluslararası toplumda değerli bir itibar kazandığını da belirtmek gerekiyor.
Tahıl zengini iki ülke
Türkiye yağı daha çok yağlı tohum olarak ithal etmeyi tercih ediyor. Çünkü hem proses açısından avantaj elde etmek hem de tohumun posasını yem sanayinde kullanmak istiyor. Soya ithalatının büyük bir kısmı yem sanayinde de kullanılıyor.
Savaş öncesinde Türkiye’nin Ukrayna ve Rusya ile hububat, yemeklik yağ ve yağlı tohum ithalatı şöyleydi:
● Türkiye 2020 yılında Ukrayna’dan 5,1 milyon ton, Rusya’dan 2,8 milyon ton tahıl ithal etti. Tahıl Koridoru dönemine denk gelen 2022 yılında Ukrayna’dan 5,6 milyon ton, Rusya’dan ise 3,1 milyon ton tahıl ithal etti. anlaşma. Türkiye’nin en çok ithal ettiği tahıl ürünleri buğday, mısır ve arpadır.
● Yemeklik yağ ve yağlı tohum ithalatına baktığımızda Türkiye, 2020 yılında Ukrayna’dan 1,4 milyon ton, Rusya’dan ise 0,9 milyon ton ithalat yapmıştır. Türkiye’nin en çok ithal ettiği yemeklik yağ ve yağlı tohum ürünleri ayçiçek yağı, soya fasulyesi ve kolzadır. 2022 yılı itibarıyla Ukrayna’dan 1,6 milyon ton, Rusya’dan ise 1 milyon ton ithalat yapıldı.
Ukrayna ve Rusya’nın savaş öncesinde dünyaya yaptığı tahıl, yağlı tohum ve yemeklik yağ ihracatını da bilmek gerekiyor:
● Ukrayna 2020 yılında dünyaya 22,2 milyar ABD doları değerinde 61,52 milyon ton tahıl ve yağlı tohum ürünü ihraç etti. Ukrayna’nın en çok ihraç ettiği tahıl ve yağlı tohum ürünleri ise buğday, mısır, arpa, ayçiçek yağı, soya fasulyesi ve kolzadır.
● Rusya, 2020 yılında dünyaya 25,9 milyar ABD doları değerinde 45,9 milyon ton tahıl ve yağlı tohum ürünü ihraç etti. Rusya’nın en çok ihraç ettiği tahıl ve yağlı tohumlu ürünler ise buğday, mısır, arpa, ayçiçek yağı ve soya fasulyesidir.
● Tahıl Koridoru’nda 1000 gemiyle 33 milyon ton tahıl ve bitkisel yağ taşındı. Taşınan tahılın yüzde 50’sinden fazlası mısır, yüzde 30’u buğday, yüzde 4’ü arpa, yüzde 4’ü soya fasulyesi yağı, yüzde 3’ü yarı veya tam işlenmiş ayçiçeği yağından oluştu.
● Koridordan ihraç edilen toplam tahılın yüzde 40’ı Avrupa’ya, yüzde 30’u Asya’ya, yüzde 13’ü Türkiye’ye, yüzde 12’si Afrika’ya ve yüzde 5’i Orta Doğu ülkelerine taşındı.
Ukrayna ve Rusya’nın savaş öncesinde dünyanın en büyük tahıl ve yağlı tohum ihracatçıları arasında yer aldığını söyleyebiliriz. Bu iki ülke küresel gıda arzının değerli bir bölümünü sağlıyordu. Ancak savaşın başlamasıyla birlikte bu iki ülkeden hububat, yağlı tohumlar ve yemeklik yağ ihracatında önemli aksaklıklar yaşandı ve yaşanmaya da devam ediyor.
Dünya tahıl üretimi
FAO’ya göre dünya genelinde tahıl ve yağlı tohum üretimi ve verimliliği son üç yılda şu şekilde seyretti:
● 2019 yılında dünya tahıl üretimi 2.719 milyon ton, dünya yağlı tohum üretimi ise 574 milyon ton olarak gerçekleşti. Bu maliyetler 2018 yılına göre sırasıyla yüzde 3,4 ve yüzde 1,9 oranında artış anlamına geliyordu. Tahıl üretimindeki artış esas olarak buğday ve mısır üretimindeki iyileşmeden kaynaklanırken; Yağlı tohum üretimindeki artış özellikle soya fasulyesi ve kolza üretiminde etkili oldu.
● Dünya tahıl üretimi 2022 yılında 2.817 milyon ton olarak gerçekleşti. Bu değer 2021 yılına göre yüzde 2 artış gösterdi. Tahıl üretimindeki artışın temel nedeni buğday ve mısır üretimindeki yüksek verim oldu. Dünya tahıl verimliliği 2022 yılında 3,8 ton/ha olarak gerçekleşti. Bu fiyat, 2021 yılına göre yüzde 0,5’lik bir artışı ifade ediyor.
● Dünya yağlı tohum üretimi 2022’de 603 milyon ton olarak gerçekleşti. Bu fiyat, 2021’e göre yüzde 3,4 artış anlamına geliyordu. Yağlı tohum üretimindeki artışın temel nedeni soya fasulyesi ve kolza üretimindeki rekor seviyeler oldu. Dünya yağlı tohum verimliliği 2022 yılında 1,9 ton/ha olarak gerçekleşti. Bu fiyat, 2021 yılına göre yüzde 0,5 artış anlamına geliyor.
FAO’ya göre Ukrayna ve Rusya’nın 2024 tahıl ve yağlı tohum üretimi varsayımları da olumlu olarak gösteriliyor. FAO’ya göre son bir yılda dünya genelinde diğer tarımsal emtia fiyatlarında yaşanan düşüşe rağmen tahıl ve yağlı tohum fiyatlarının artma eğilimini de düşünmek gerekiyor.
Savaşın dünyadaki açlığa etkisi
Tahıl Koridoru’nun süresinin uzatılmasında dünya açısından en değerli nokta; gıda güvenliği açısından kan basıncını düşüreceğini söyledi. Daha istikrarlı bir fiyat politikası ve gıda güvenliği tarımsal üretim için değerlidir. Birebir masa etrafında olmak aynı zamanda barış arayışı için de olumlu bir ortam yaratıyor.
Batılı ülkelerin tezini öne sürdüğü Tahıl Koridoru’nun dünyadaki açlık sorununa çözüm olması uzak bir ihtimal. Ukrayna ile Rusya arasındaki savaştan önce dünyada açlık sorunu vardı. Bunun birden fazla eşdeğer nedeni vardır ve her bölgeye göre değişir.
Birleşmiş Milletler (BM), 2022 yılında dünyanın 88 ülkesinde 139 milyon kişiye gıda yardımı sağlamayı hedefledi. Bu yardımın büyük bir kısmını tahıl eserleri oluşturuyor. BM, 2022 yılında yaklaşık 4,8 milyon ton tahıl eserinin dağıtıldığını duyurdu.
Gıda yardımına yönelik küresel finansman 2022’de 7,9 milyar ABD doları olarak belirlendi. Bu finansmanın yaklaşık yüzde 60’ı BM Dünya Beslenme Programı (WFP) tarafından yönetiliyor. WFP, 2022’de dünyanın gıda yardımına en çok ihtiyaç duyan ülkeleri arasında Yemen, Suriye, Güney Sudan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Afganistan’ı açıkladı.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi geçen yıl koridordan geçen tahıl ve petrolün sadece yüzde 12’si Afrika’ya gitti ve bunun yoksullara gittiği konusunda da kesin bir kesinlik yok.
Tahıl Koridorunun alternatifleri var mı?
Fiyat sorunu kısa vadede çözülebilir ama arz sorununun kısa vadede çözülmesi mümkün değil. Her ülkenin tarım vizyonunu yeniden düzenlemesi gerekiyor.
Tarım Koridoru’nun oluşmaması veya herhangi bir şekilde kesintiye uğraması durumunda yemeklik yağ ve tahıl tedarikinin alternatif yolları şunlardır:
● Ülkemizde üretilen yağlı tohumlu bitkilerin verim ve kalitesinin artırılmasına yönelik araştırma ve geliştirme çalışmalarına ağırlık vermek. Bu amaçla alternatif yağ bitkileri potansiyeli taşıyan aspir, kolza, susam, kamelya, pelemir, kızılcık ve keten gibi bitkilerin yetiştiriciliğini yaygınlaştırmak.
● Kullanılmış yemeklik yağların geri dönüştürülerek biyodizel üretiminde kullanılması. Bu durumda hem çevreyi korumak hem de enerji tasarrufu sağlamak mümkün oluyor.
● Dünya pazarlarından uygun fiyatlı ve kaliteli yağlı tohumlu bitkiler ithal etmek. Bu amaçla gümrük vergilerinin azaltılması, ticaret anlaşmalarının genişletilmesi ve ithalat süreçlerinin hızlandırılması gerekiyor.
● Tüketicileri bilinçlendirmek ve sağlıklı beslenme için gerekli yağ tüketim miktarlarını önermek. Yüksek yağ tüketiminin obezite, kalp hastalıkları ve diyabet gibi sağlık sorunlarına yol açabileceği unutulmamalıdır.
Sorun sadece savaş değil. Pandemi, bölgesel çatışmalar, siyasi gerginlikler veya iklim değişikliği de alternatif çözüm arayışlarını zorunlu kılıyor.
Sonra ne olur?
Anlaşmanın daha önceki anlaşma çerçevesinde sınırlı bir süre uzatılması mümkün ancak yeni kurallar ve yaptırımlar da eklenebilir. Örneğin Rusya cumhurbaşkanı, tüm kuralların yerine getirilmesi halinde anlaşmaya ‘derhal’ geri döneceklerini de duyurdu. Putin Rusya’nın koşullarını şöyle sıraladı:
● Rusya Ziraat Bankası’nın (Rosselkhozbank) SWIFT ödeme sistemine yeniden kabul edilmesi,
● Rusya’ya tarım makineleri ve yedek modül ihracatının yeniden başlaması,
● Rus gemileri ve yükleri için sigorta ve limanlara erişim konusundaki kısıtlamaların kaldırılması,
● Rusya’nın Togliatti kentinden Ukrayna’nın Odessa kentine giden amonyak ihracat boru hattının yeniden başlatılması,
● Rus gübre şirketlerinin hesaplarının ve mali faaliyetlerinin engellenmesi.
Bu bir müzakere sürecidir, tüm koşullar kabul edilmese de en az iki unsurun kabul edileceği düşünülebilir.
İlk etapta 1 milyon ton tahılın acil ihtiyaç sahibi Afrika ülkelerine sembolik dağıtımı Katar’ın finansmanı ve Türkiye’nin lojistiğini sağlamasıyla gerçekleştirilebilir. Böyle bir teklif tepeden önce medyada yer almıştı. Mısır’ın Rusya ile özel anlaşma yaparak yarım milyon ton tahıl ithal edeceği basına yansıdı ancak ayrıntı verilmedi. Eğer bu doğruysa Rusya’ya yönelik yaptırımların hafifletilmesi mümkün mü?
Hindistan, Tahıl Koridoru anlaşmasını en yakından takip eden ülkelerden biri. Hindistan, şeker (kamış şekeri), kahve, bakliyat ve pirinç gibi tarım ürünlerinin yanı sıra tahıl işlerinde de dünyada daha fazla söz sahibi olmak istiyor. Pandemi ve savaş nedeniyle tarıma dair vizyonunu güncellediğini görmemek mümkün değil. Aynı şekilde Kazakistan, Brezilya, Arjantin ve Kanada da tahıl ve yağlı tohum üretiminde yeni roller bulabilir.
Aynı şekilde Türkiye’nin de hem iklim değişikliğinin uzun vadeli olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak amacıyla hem de gıda güvenliği bağlamında tarım politikasını güncelleyerek dışa bağımlılığı en aza indirmesi gerekiyor. Unutmayalım ki Tahıl Koridoru sürecinde Türk çiftçisi eserlerin ithal edilmesi ve depolanması nedeniyle ürünlerini istediği fiyata satamamıştı. Bunun daha acil ve önemli bir sorun olduğunu düşünüyorum.
Sonuç olarak Rusya, en değerli ihracat kalemlerinden biri olan tahıl konusunda uzlaşıya gidecek. Dünya hiçbir zaman savaş öncesi ve pandemi kurallarına dönemeyecek ve ülkelerin yol haritalarında tarım sonsuza kadar daha fazla önem kazanacak.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamen yazarların orijinal niyetleridir ve Onedio’nun yayın politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio
